Titel boek: Zelf plannen: Trainershandleiding en werkboek
Auteur: Bianca E. Boyer, Marije Kuin, Saskia van der Oord
Uitgavejaar: 2013
Uitgeverij: Lannoo Campus
ISBN: 9789401411660
De training ‘Zelf plannen’ is een methode om jongeren met ADHD planningsvaardigheden aan te leren.
Tijdens de adolescentiefase, een fase van individualisatie, groeiende verantwoordelijkheid en afname van ouderlijke controle, komen vooral problemen met planning en organisatie op de voorgrond te staan. Dit staat in sterk contrast met de verwachting van de omgeving dat de jongere tijdens deze levensfase zelfstandiger dient te worden en zijn leven handig dient te organiseren. Hierdoor ontstaan vaak problemen thuis, op school en in de omgang met anderen.
Omdat effectieve interventies op dit gebied ontbraken, hebben Boyer, Kuin en van der Oord een individuele training ontwikkeld voor de behandeling van deze plannings- en organisatieproblemen bij jongeren tussen twaalf en zestien jaar met ADHD. Naast het trainen van deze vaardigheden door middel van cognitief gedragstherapeutische principes, spelen de auteurs ook actief in op kenmerken die specifiek zijn voor deze ontwikkelingsfase zoals een lage motivatie voor verandering, weinig probleembesef en weinig besef van lange termijngevolgen van hun eigen gedrag.
Opbouw
Het behandelprotocol ‘zelf plannen’ bestaat uit een handleiding voor de trainer en een werkboek voor de adolescent. Het programma bestaat uit acht individuele sessies waar stap voor stap, samen met de jongere, planningsvaardigheden worden aangeleerd. Ook omvat het een optionele negende sessie voor de aanpak van sociale problemen en een boostersessie om generalisatie te bevorderen. Daarnaast dienen ouders enkele keren mee te komen naar een (45 tot 60 minuten durende) oudersessie.
De trainershandleiding is duidelijk en overzichtelijk opgebouwd. Vooreerst krijgt de trainer een theoretische achtergrond over ADHD, voorgaand onderzoek en de opzet van deze behandeling.
Vervolgens leert de trainer hoe hij de motivatie van de adolescent kan verhogen en hoe dit geïmplementeerd wordt in elke sessie. Dit doen zij aan de hand van technieken uit de motiverende gespreksvoering. Door in te spelen op zowel de interne als de externe motivatie van de adolescent, kunnen de trainers de kans op het gebruik van de aangeleerde strategieën, succeservaringen en het volhouden van de training, vergroten. In deel 3 volgt een algemene beschrijving van de behandeling waarop een gedetailleerde handleiding per sessie volgt in deel 4. In dit laatste deel wordt de opbouw van het werkboek voor adolescenten chronologisch gevolgd. Dit maakt het voor de trainer erg overzichtelijk. De auteurs beschrijven daarbij heel duidelijk de rol van de trainer. Tot slot wordt ook de opzet van de drie oudersessies toegelicht waarbij de auteurs focussen op opvoedingsdoelen, basisregels en het communiceren met een adolescent met ADHD. De handleiding zou de trainer naar mijn mening voldoende moeten helpen in zijn begeleiding van de jongere aan de hand van het werkboek ‘zelf plannen’. Het leuke aan de handleiding is dat hij zo concreet is uitgeschreven: de trainer kan er bijvoorbeeld in terugvinden welke vragen hij kan stellen en waar hij extra op dient te letten.Het is een duidelijke en concrete handleiding die rekening houdt met verschillende valkuilen.
Het werkboek beschrijft de opbouw van negen individuele sessies en een boostersessie. In sessie 1 krijgt de adolesent een duidelijk beeld van de opzet van de training en wordt hij uitgenodigd om zelf doelen te stellen over wat hij/zij graag wil bereiken tijdens de training. Deze worden opgelijst op de linkerzijflap van het boek en dienen als motivatie gedurende de gehele training. In sessie 2 en 3 leert de jongere een agenda en een to do list gebruiken. De auteurs willen daarbij de adolescent leren om hun tijd handig in te delen en prioriteiten te stellen. In de daaropvolgende sessies worden oplossingen bedacht om afleiding tegen te gaan. Dit zal de adolescent ongetwijfeld helpen bij het opletten in de klas en concentratie bij huiswerk. De jongere leert daarbij onder andere grote taken op te delen in kleine stapjes. In sessie 6 staan de auteurs een hele sessie stil bij huiswerkplanning. Omdat het lastig kan zijn voor de jongere om al de aangeleerde strategieën in hun eentje te oefenen, kan de jongere in de zevende sessie een gezinslid of vriend meenemen. Op deze manier hebben de auteurs ook aandacht voor het belang van hulp buiten de sessies. Boyer, Kuin en van der Oord sluiten het programma af met een sessie over ‘hoe het geleerde vol te houden’. Zoals jullie kunnen afleiden wordt er elke week een onderwerp besproken dat met plannen te maken heeft. Daarbij is het de beloeling dat de adolescent nadenkt over wat daarvan bij hem past om vervolgens de zelfgekozen strategieen elke week in te oefenen.
Naast de nieuwe strategieën, die sessie per sessie worden aangebracht en ingeoefend, kent elke sessie een vaste structuur. Zo wordt er elke week gestart met het evalueren van de eigen vooropgestelde doelen, hoe het gaat op school en met de medicatie en wat er goed of minder liep goed de afgelopen week. De vaste structuur in het verloop van het programma is voor adolescenten met ADHD zeker een pluspunt. Verder wordt elke week afgesloten met hoe de adolescent de specifieke sessie heeft ervaren en worden er afspraken gemaakt naar volgende keer. Op die manier krijgt de adolescent inspraak in het verloop van de training, wat zeker motiverend werkt.
Samenvattend is ‘Zelf plannen’ een aanrader voor hulpverleners die werken met jongeren met ADHD die problemen ervaren met plannen. De auteurs hebben zorgvuldig nagedacht over strategieën die kunnen helpen en over valkuilen in het werken met deze doelgroep. Het motiverende karakter van de training en het werkboek is dan ook uniek. De eerste resultaten naar effectiviteit van dit behandelprogramma bleken al positief op veschillende vlakken.